Successieplanning met uw kunst
Als u kunst bezit of u zich zelfs trotse eigenaar van een kunstcollectie mag noemen, dan vraagt u zich misschien wel eens af wat hiermee mag of zal gebeuren als u er niet meer bent. Zal de collectie verdeeld geraken? Kunt u de collectie toebedelen aan slechts 1 kind? Kunnen uw erfgenamen het successierecht op de kunst betalen zonder de kunst te moeten verkopen? Of draagt u het al best over tijdens uw leven? En kunt u dan nog blijven genieten van uw collectie?
Uw opties
U onderneemt niets
Zolang u leeft, doet u met uw vermogen wat u wilt. Bij uw overlijden erven uw erfgenamen het vermogen in principe in onverdeeldheid. Zij moeten dan samen beslissen wat ze doen met het vermogen: behouden, verkopen aan een derde, elkaar uitkopen. Zij zijn het successierecht verschuldigd op wat ze erven. In het Vlaams Gewest gaat deze belasting tot 27% en 55%, afhankelijk van de verwantschapsgraad. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gaat de belasting van 30 tot zelfs 80%.
U wijst het vermogen in uw testament toe aan een welbepaalde erfgenaam
Wilt u vermijden dat uw erfgenamen het vermogen verder samen moeten beheren? Of wilt u voorkomen dat het vermogen versnipperd geraakt? U kunt overwegen om in een testament uw kunstcollectie aan een van hen (of meerderen) te laten toekomen. Nadeel hiervan is dat uw erfgenamen op het vermogen nog steeds het – vaak torenhoge – successierecht verschuldigd zijn.
U schenkt bij leven
Met een schenking bij leven kunt u de kunstcollectie laten toekomen aan wie u wenst.
- Dat kan met een handgift waarbij u de goederen van hand tot hand overdraagt. En u bevestigt in een brief dat u hierbij een schenking hebt gedaan, die de begiftigde aanvaardt.
Registreert u deze schenking, dan is onmiddellijk schenkbelasting verschuldigd. In het Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest is dit een vlak tarief van 3% in de rechte lijn (naar partners en kinderen) en 7% voor alle anderen.
Gaat u niet over tot registratie, dan loopt een risicotermijn van 3 jaar. Overlijdt u binnen die termijn, dan moeten de begiftigden het vermogen aangeven in uw nalatenschap en betalen zij hierop de veel hogere successierechten. Overlijdt u pas na 3 jaar, dan zijn de kunstwerken belastingvrij overgedragen. - U kunt ze ook schenken via een Belgische notaris, dan is onmiddellijk de schenkbelasting verschuldigd.
Zeggenschap op het vermogen behouden tijdens uw leven
U kunt schenken met voorbehoud van vruchtgebruik.
U behoudt zo:
- Het genot (uw schilderijen mogen aan uw muur blijven hangen)
- De controle (u kunt bijvoorbeeld bepalen dat de begiftigden de stukken uit de collectie niet mogen verkopen zonder uw toestemming)
- Het beheer en de inkomsten uit de kunst(collectie)
Wilt u schenken met voorbehoud van vruchtgebruik, dan kan dit alleen via notaris (niet met de handgift).
De collectie zoveel mogelijk samenhouden
Dan kunt u naast de schenking (al dan niet met voorbehoud van vruchtgebruik) bijkomend een controlestructuur overwegen, zoals de maatschap of de private stichting.
Werkt u met een maatschap, dan is de idee dat de kunstcollectie aan uw dierbaren wordt overgedragen zonder dat u hierover de controle verliest. De maatschap is een zeer flexibel controle-instrument en is fiscaal transparant. Ofwel schenkt u het vermogen (via handgift of via notaris) en brengt u het nadien samen met de begiftigden in de maatschap in, ofwel richt eerst de maatschap op en schenkt u nadien de delen van de maatschap (enkel via notaris).
U hoeft voor de oprichting niet langs de notaris, dit kan onderhands. In de statuten kunt u uzelf aanduiden als (quasi-onafzetbare) statutaire zaakvoerder en bepalen wie de opvolgende zaakvoerder is wanneer u dit zelf niet meer kan (bij uw overlijden of om eender welke andere reden). Er zijn wel een aantal formaliteiten waarmee u rekening met houden, zoals de inschrijving in het KBO en in het UBO-register en een jaarlijkse algemene vergadering. Vaak zal een maatschap eindigen bij het overlijden van de schenker of oprichter.
Bij de private stichting wordt de kunstcollectie in de stichting ingebracht, ter verwezenlijking van een belangeloos doel zoals bijvoorbeeld ‘het in stand houden van de kunstcollectie over verschillende generaties heen’. Belangrijk is dat een private stichting geen stoffelijk voordeel mag toekennen aan haar oprichters of aan haar bestuurders. Werkt u met een private stichting, dan gaat het vermogen dus naar de stichting en niet (rechtstreeks) naar uw dierbaren. U kunt de private stichting via notaris oprichten bij leven of in uw testament. De private stichting kan dit vermogen zeer voordelig ontvangen: op een erfenis betaalt ze in het Vlaams gewest 8,5% successierechten en op een schenking 5,5%. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betaalt een private schenking 25% successierechten en op een schenking 7% (of in beide gewesten 0% bij een niet geregistreerde handgift als de schenker nog 3 jaar leeft). Opnieuw zijn dit vlakke tarieven, ongeacht de waarde van de collectie dus. Let wel op, de stichting kan onderhevig zijn aan bepaalde fiscale verplichtingen. Laat u op voorhand goed informeren.
Uw kinderen ongelijk behandelen
Laat u, via testament of via schenking, uw kunstcollectie toekomen aan 1 kind en hebt u nog andere kinderen, dan gaat de wet ervan uit dat u de intentie had om uw kinderen gelijk te behandelen (tenzij anders voorzien). De andere kinderen hebben dan recht op een gelijke waarde van uw vermogen. Wilt u 1 van uw kinderen bevoordelen, dan kan dit maar niet onbeperkt. Uw kinderen hebben samen recht op de helft van uw nalatenschap (bijvoorbeeld: hebt u 2 kinderen, dan hebben zij elk minimum recht op een vierde). Met de andere helft bent u vrij om te doen wat u wilt en mag u bijvoorbeeld 1 kind bevoordelen, via testament of via schenking.
Om de balans bij overlijden te maken en te beoordelen of eenieder zijn (gelijk of ongelijk) aandeel kreeg, is in principe de waarde op het moment van de schenking van belang. Maar als u het vruchtgebruik hebt voorbehouden, kijkt men naar de waarde van de geschonken goederen op het moment dat het vruchtgebruik afloopt (meestal bij overlijden van de schenker). En dat kan een heel verschil maken!
Een voorbeeld: Jef heeft 2 zonen Jan en Marc en bezit een woning ter waarde van 500.000 euro, een portefeuille ter waarde van 500.000 euro en een kunstcollectie ter waarde van 800.000 euro. Jef schenkt bij leven de kunstcollectie in volle eigendom aan Jan, ook een kunstverzamelaar. Marc is niet geïnteresseerd. Als Jef sterft, zal Marc gecompenseerd moeten worden met de waarde zoals die gold op datum van schenking (800.000 euro, geïndexeerd tot op de dag van het overlijden van Jef, bijvoorbeeld 850.000 euro). Als Jef aan Jan schonk met voorbehoud van vruchtgebruik wordt rekening gehouden met de waarde van de kunstcollectie op datum van het overlijden van Jef (bijvoorbeeld 1.000.000 euro).
Draagt u meer dan de helft van uw vermogen over naar een private stichting, dan kunnen uw kinderen hun reserve opeisen. Zit het vermogen in een maatschap, dan bevindt het zich – zij het met controle- wel al bij de kinderen. Maar let hier wel op: soms oordeelt de fiscus dat het eigenlijk niet meer echt om een schenking gaat als men te verregaande controle bij zich houdt.
Belangrijke vragen die u het beste op voorhand bekijkt. Want het zijn dergelijke ogenschijnlijke details die jammer genoeg vaak leiden tot familiale wrevel en dat is wellicht niet het opzet van uw prachtig uitgebouwde collectie.
Na het schenking van zijn schilderijen onder voorbehoud van vruchtgebruik, voelde onze klant een enorme opluchting. Het gaf hem een gerust gevoel te weten dat zijn kinderen geen hoge successierechten zullen moeten betalen, terwijl hij zelf nog dagelijks kan genieten van zijn mooie schilderijen. Ze zijn immers nooit van zijn muur moeten komen.
Lies De Boever
Adviseur Financiële Planning KBC