18.09.2020

De toekomst van mijn kunst(collectie)

Als u kunst bezit of u zich zelfs trotse eigenaar van een kunstcollectie mag noemen, dan vraagt u zich misschien wel eens af wat hiermee zal gebeuren als u er niet meer bent. Zal de collectie verdeeld geraken? Kunt u de collectie toebedelen aan slechts één kind? Kunnen uw erfgenamen het successierecht op de kunst betalen zonder de kunst te moeten verkopen? Of draagt u het al best over tijdens uw leven? En kunt u dan nog blijven genieten van uw collectie?

Optie A – U onderneemt niets.

Zolang u leeft, doet u met uw vermogen wat u wilt. Bij uw overlijden erven uw erfgenamen het vermogen in principe in onverdeeldheid. Zij moeten dan samen beslissen wat ze doen met het vermogen: behouden, verkopen aan een derde, elkaar uitkopen.

Zij zijn het successierecht verschuldigd op wat ze erven. In het Vlaams Gewest gaat deze belasting tot 27% en 55%, afhankelijk van de verwantschapsgraad.

Optie B – U wijst het vermogen via testament toe aan een welbepaalde erfgenaam.

Wilt u vermijden dat uw erfgenamen het vermogen verder samen moeten beheren of wilt u voorkomen dat het vermogen versnipperd raakt, dan kunt u overwegen de kunst aan één van hen (of meerdere) te laten toekomen via een testament. Nadeel hiervan is dat uw erfgenamen op het vermogen nog altijd het – vaak torenhoge – successierecht zijn verschuldigd.

Optie C – U schenkt bij leven.

U kunt de kunst laten toekomen aan wie u wenst via schenking bij leven. Dit kan via een handgift waarbij u de goederen van hand tot hand overdraagt en in een brief bevestigt dat u een schenking hebt gedaan en dat de begiftigde die aanvaardt. Registreert u deze schenking, dan is onmiddellijk schenkbelasting verschuldigd. In het Vlaams Gewest is dit een vlak tarief van 3% in de rechte lijn (naar partners en kinderen) en 7% voor alle anderen. Gaat u niet over tot registratie, dan loopt een risicotermijn van drie jaar.
Opgelet, de Vlaamse regering kondigde aan deze termijn te willen verlengen naar vier jaar.
Overlijdt u binnen die termijn, dan moeten de begiftigden het vermogen aangeven in uw nalatenschap en betalen zij hierop de veel hogere successierechten. Overlijdt u na drie jaar, dan is de kunst belastingvrij overgedragen. U kunt de kunst ook schenken via een Belgische notaris, dan is onmiddellijk schenkbelasting verschuldigd.

Wat als u nog zeggenschap op het vermogen wilt behouden tijdens uw
leven?

U kunt de kunst schenken met voorbehoud van vruchtgebruik. U behoudt zo het genot, de controle (u kunt bv. bepalen dat de begiftigden de stukken uit de collectie niet mogen verkopen zonder uw toestemming), het beheer en de inkomsten uit de kunst(collectie). Wilt u schenken met voorbehoud van vruchtgebruik, dan kunt u dit enkel via notaris (niet met de handgift).

Wat als u de collectie zoveel mogelijk wilt samenhouden?
Dan kunt u naast de schenking (al dan niet met voorbehoud van vruchtgebruik) bijkomend een controlestructuur overwegen, zoals de maatschap of de private stichting.

Kiest u voor een maatschap, dan wordt de kunst overgedragen aan uw dierbaren, zonder dat u hierover de controle verliest. De maatschap is een zeer flexibel controle-instrument en is fiscaal transparant. Ofwel schenkt u het vermogen (via handgift of via notaris) en brengt u het nadien samen met de begiftigden in de maatschap in, ofwel richt u eerst de maatschap op en schenkt u nadien de delen van de maatschap (enkel via notaris).

U hoeft voor de oprichting niet langs de notaris, dit kan onderhands. In de statuten kunt u uzelf aanduiden als (quasi-onafzetbare) statutaire zaakvoerder en bepalen wie de opvolgende zaakvoerder is wanneer u dit zelf niet meer kunt (door overlijden of om eender welke reden). Er zijn wel een aantal formaliteiten waarmee u rekening moet houden, o.a. de inschrijving KBO, de jaarlijkse algemene vergadering, enz. Vaak zal een maatschap eindigen bij het overlijden van de schenker/oprichter.

Bij de private stichting wordt de kunst in de stichting ingebracht, ter verwezenlijking van een belangeloos doel, zoals bijvoorbeeld ‘het in stand houden van de kunstcollectie, over verschillende generaties heen’. Belangrijk is dat een private stichting geen stoffelijk voordeel mag toekennen aan haar oprichters of aan haar bestuurder(s). Werkt u met een private stichting, dan gaat het vermogen dus naar de stichting en niet (rechtstreeks) naar uw dierbaren. U kunt de private stichting bij leven oprichten via een notaris of in uw testament voorzien. De private stichting kan dit vermogen zeer voordelig ontvangen: op een erfenis betaalt ze in het Vlaams gewest 8,5% successierecht en op een schenking 5,5% (of 0% bij een niet-geregistreerde handgift als de schenker nog drie jaar leeft). Opnieuw zijn dit vlakke tarieven, ongeacht de waarde van de collectie dus. Let wel op, de stichting kan onderhevig zijn aan bepaalde fiscale verplichtingen. Laat u op voorhand goed informeren.

De kinderen (on)gelijk behandelen?

Laat u, via testament of via schenking, uw kunst(collectie) toekomen aan één kind en hebt u nog andere kinderen, dan gaat de wet ervan uit dat u de intentie had om uw kinderen gelijk te behandelen (tenzij anders voorzien). De andere kinderen hebben dan recht op een gelijke waarde van uw (ander) vermogen. Wenst u één van uw kinderen te bevoordelen? Dat kan, maar niet onbeperkt. Uw kinderen hebben samen recht op de helft van uw nalatenschap. Bijvoorbeeld: hebt u twee kinderen, dan hebben zij elk minimum recht op een vierde van uw vermogen). Met de andere helft bent u vrij om te doen wat u wilt en mag u bijvoorbeeld een kind bevoordelen, via testament of via schenking.

Om de balans bij overlijden te maken en te beoordelen of ieder zijn (gelijk of ongelijk) aandeel kreeg, is in principe de waarde op het moment van de schenking van belang. Maar als u het vruchtgebruik hebt voorbehouden, kijkt men naar de waarde van de geschonken goederen op het moment dat het vruchtgebruik afloopt (meestal bij het overlijden van de schenker). En dat kan een heel verschil maken!

Een voorbeeld: Jef heeft twee zonen Jan en Marc en bezit een woning ter waarde van 500.000,00 euro, een portefeuille ter waarde van 500.000,00 euro en een kunstcollectie ter waarde van 800.000,00 euro. Jef schenkt bij leven de kunstcollectie in volle eigendom aan Jan, ook een kunstverzamelaar. Marc is niet geïnteresseerd. Als Jef sterft, zal Marc gecompenseerd moeten worden met de waarde zoals die gold op datum van schenking (800.000,00 euro, geïndexeerd tot op de dag van het overlijden van Jef (bv. 850.000,00 euro)). Als Jef aan Jan schonk met voorbehoud van vruchtgebruik wordt rekening gehouden met de waarde van de kunstcollectie op datum van het overlijden van Jef (bijvoorbeeld 1.000.000,00 euro).

Draagt u meer dan de helft van uw vermogen over naar een private stichting, dan kunnen uw kinderen hun reserve opeisen.
Zit het vermogen in een maatschap, dan bevindt het zich – zij het met controle- wel al bij de kinderen. Maar let op: soms oordeelt de fiscus dat het eigenlijk niet meer echt om een schenking gaat als men te verregaande controle bij zich houdt.

Belangrijke vragen die u het beste op voorhand bekijkt. Want het zijn dergelijke ogenschijnlijke details die jammer genoeg vaak leiden tot familiale wrevel en dat is wellicht niet het opzet van uw prachtig uitgebouwde collectie.

Hebt u hier nog vragen over? Uw private banker of wealth officer is uw eerste aanspreekpunt. Indien gewenst schakelt hij een expert Financiële Planning in die voor u klaarstaat voor het beantwoorden van al uw successievragen.