Wat is er veranderd voor schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik?
Sinds 1 september 2021 is het goederenrecht vernieuwd. Met deze hervorming werd de wetgeving in overeenstemming gebracht met de huidige maatschappij. Allerlei aspecten zijn daarbij onder de loep genomen, van burenhinder en gemene muur tot vruchtgebruik en erfpacht- en opstalregels.
We staan stil bij enkele belangrijke aspecten van een veelgebruikte techniek in successieplanning: de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik. Waar moeten we rekening mee houden als we een planning met deze techniek uitwerken?
Wat is een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik?
Bij een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik schenk(t)(en) de schenker(s) slechts de blote eigendom aan de begiftigde(n). De schenker(s) behoud(t)(en) zelf het vruchtgebruik op wat geschonken wordt zoals vastgoed, effectenportefeuille…
De blote eigenaar wordt zo al eigenaar van het kapitaal of het onroerend goed, maar zonder het genot te hebben van de geschonken zaak. Dat komt toe aan de schenker(s): zo mag de vruchtgebruiker een woning zelf bewonen of de woning verhuren en de huurinkomsten ervan ontvangen. Voor een geschonken effectenportefeuille kan de schenker het beheer doen en de vruchten zoals dividenden, interesten... innen. Op het einde van het vruchtgebruik, bijvoorbeeld door overlijden, afstand van vruchtgebruik of einde van de afgesproken termijn…, krijgt de blote eigenaar in principe de volle eigendom en kan hij ten volle beschikken over de geschonken zaak.
Schenking aan meerdere personen
Schenkt men de blote eigendom aan meerdere personen samen, dan is het vaak de wil van de schenker(s) dat dit vermogen ook samenblijft. Onder het nieuwe recht is het in principe mogelijk dat de blote eigenaars onderling uit onverdeeldheid treden, tenzij de schenker in de schenkingsakte afwijkende regelingen heeft bedongen.
Zaakvervanging
Wanneer men bijvoorbeeld een vastgoed schenkt, maar zichzelf het vruchtgebruik voorbehoudt, voorziet de wet voortaan dat bij de verkoop van het vastgoed, het vruchtgebruik in principe verder kan worden uitgeoefend op de verkregen prijs.
Vroeger werd bij een verkoop de blote eigenaar vergoed voor zijn deel in blote eigendom en de vruchtgebruiker voor zijn deel in vruchtgebruik.
Deze nieuwe regeling geldt sinds 1 september 2021 voor schenkingen waarbij het vruchtgebruik is voorbehouden.
Voor eerdere schenkingen waarbij het vastgoed nu pas verkocht wordt, geldt de oude regeling, tenzij men een afwijkende regeling heeft opgenomen in de schenkingsakte (zaakvervanging).
Is het vandaag dan niet meer nodig om zaakvervanging te voorzien in de schenkingsakte?
Toch wel. Strikt genomen regelt de wet de gevolgen, maar een conventionele regeling verdient toch altijd de voorkeur zodat de zaakvervanging kan worden vormgegeven zoals u het wilt.
Verplichtingen
In het nieuwe goederenrecht zijn bijkomende verplichtingen voorzien voor vruchtgebruik die afhankelijk zijn van het voorwerp zoals vennootschapsaandelen, vastgoed, beleggingsportefeuilles...
Een van de meest in het oog springende vereisten is het betalen van kosten voor vastgoed als het in blote eigendom/vruchtgebruik aangehouden wordt.
In de oude regelgeving gold dat de blote eigenaar zelf moest instaan voor grote, ingrijpende herstellingskosten. De vruchtgebruiker hoefde hier niet in tussen te komen. De wetgever wilde deze kosten evenwichtiger verdelen en voorziet nu dat voor elk vruchtgebruik dat is ontstaan vanaf 1 september 2021 de vruchtgebruiker mee moet instaan voor deze kosten, in verhouding tot de waarde van zijn of haar vruchtgebruik. De waarde wordt berekend aan de hand van de officiële omzettingstabel voor vruchtgebruik.
Meerdere vruchtgebruikers: wat gebeurt er bij overlijden?
Als er meer dan één vruchtgebruiker is en één van hen overlijdt, dan gold voordien het principe dat het aandeel van de overleden vruchtgebruiker aanwaste bij de blote eigenaar(s). Die werd(en) dan al voor een deel volle eigenaar(s).
In schenkingsakten werd hier vaak van afgeweken door een conventionele aanwas van vruchtgebruik te voorzien voor de langstlevende van de vruchtgebruikers. Zo kon deze het vruchtgebruik in zijn totaliteit behouden en kregen de blote eigenaars pas de volle eigendom bij het overlijden van de laatste vruchtgebruiker.
Sinds de wetswijziging van het erfrecht in 2018 is wel al een wettelijk opvolgend vruchtgebruik voor de langstlevende echtgenoot voorzien voor schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik, gedaan tijdens het huwelijk. Of voor de langstlevende wettelijk samenwonende partner bij schenking met voorbehoud van vruchtgebruik van de gezinswoning. Deze aanwas is in Vlaanderen belast met successierecht. Dat is niet zo in het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Voortaan voorziet het goederenrecht een 'wettelijke aanwas' voor de langstlevende vruchtgebruiker, als twee of meer personen samen een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik hebben gedaan.
De aanwas voorzien in de schenkingsakte kan nog altijd en is zelfs aangewezen, omdat de conventionele aanwas verkregen wordt zonder successierecht en niet vatbaar is voor omzetting van vruchtgebruik. Dit wil zeggen dat de blote eigenaar of vruchtgebruiker niet kan eisen dat men deze verhouding van blote eigendom en vruchtgebruik beëindigt. Een conventionele aanwas heeft voorrang op de wettelijke aanwas en het wettelijk opvolgend vruchtgebruik.
De nieuwe regels voor het goederenrecht die in het Burgerlijk Wetboek zijn opgenomen, zijn in principe van toepassing vanaf 1 september 2021. Dit betekent dat zij gelden voor handelingen die betrekking hebben op zakelijke rechten ontstaan vanaf die datum zoals voor vruchtgebruik ontstaan door overlijden of schenking na 01-09-2021 of een gesplitste aankoop vanaf die datum.
De oude en nieuwe wetgeving zullen dus nog een tijdje naast elkaar blijven bestaan. Maar als de partijen dit willen, kunnen zij de nieuwe regels wel zelf van toepassing maken op hun situatie.
Laat u goed begeleiden
Overweegt u te schenken met voorbehoud van vruchtgebruik? Dan is het aangewezen u goed te laten begeleiden door uw notaris en/of juridisch/fiscaal raadgever. Zo bent u op de hoogte van de gevolgen en de eventuele conventionele bedingen die u best voorziet om het beoogde resultaat te bereiken.
De bancaire gevolgen en aandachtspunten van de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik kunt u bespreken met uw private banker of wealth manager.
