Artificiële fluisteringen, de kunst van Roel Heremans

Bij artificiële intelligentie (AI) denken we al snel aan de 'Magnificent Seven'-aandelen die dankzij deze technologie het laatste jaar niet meer uit de financiële media te bannen zijn. AI neemt een steeds groter deel van ons leven in. Reden genoeg om stil te staan bij de vraag hoe kunst en AI zich verhouden? Kunst wordt immers traditioneel gezien als een uitdrukking van menselijke creativiteit, emotie en intellect, terwijl AI vaak wordt beschouwd als een product van technologische vooruitgang, gebaseerd op algoritmen en data-analyse. We trokken naar kunstenaar Roel Heremans met onze vragen.

Roel Heremans (1990) woont en werkt tussen Stockholm en Brussel en is een transdisciplinaire kunstenaar die de raakvlakken van kunst, ethiek en technologie onderzoekt. Door middel van immersieve installaties en sonore, filosofische werken, nodigt Heremans bezoekers/ deelnemers uit om in interactie te treden met nieuwe technologieën, gecomponeerde introspectie en biodata.

Het had anders kunnen aflopen. Op 19-jarige leeftijd wordt hij als student aan de Vrije Universiteit Brussel op de terugweg naar huis gegrepen door een bestelwagen. Twee hersenbloedingen, een schedelbreuk en een gebarsten nekwervel zijn het gevolg. Na zijn coma heeft hij nog last van afasie en geen controle over zijn fijne motoriek. “Wat toen met mij gebeurd is, heeft alles daarna richting gegeven. Ik had geen woorden meer,” zo begint Roel aan het verhaal dat zijn verdere jonge leven heeft bepaald. “De vele neurologische onderzoeken die ik onderging, wakkerden mijn nieuwsgierigheid naar de inbeeldingskracht aan.”

“Langs Interactive Imagination Compositions wil ik de ervaringen die ik toen had, op artistieke manier delen met toeschouwers. Ze krijgen een hoofdtelefoon met ingebouwde sensoren op. Vervolgens vraag ik om de ogen te sluiten en stel ik vragen. Wat heb je nu nodig?” Zo creëert Roel poëtische juxtaposities die weliswaar artificieel zijn maar tegelijkertijd ook veel vertellen over wie je bent en hoe je in de wereld staat.

Al gauw komen we op het belang van mentale privacy en het ontstaan van de NeuroRights op initiatief van professor Rafael Yuste verbonden aan het Neurotechnology Center van Columbia University. Als kunstenaar is Heremans gefascineerd door het vraagstuk hoe hij zijn inbeeld-composities kan combineren met de ethische vraagstukken rond neurotechnologie. Aangezien de technologie in sneltreinvaart ontwikkelt, werden NeuroRights in het leven geroepen, die vijf fundamentele rechten omvat: mental privacy, personal identity, free will, equal access to mental augmentation and protection against algorithmic bias. Deze ‘rechten’ moeten ervoor zorgen dat ethische en morele vraagstukken die kunnen ontstaan de nodige aandacht krijgen.
Voortbordurend op deze rechten ontwikkelde Heremans in functie hiervan het arcadespel The NeuroRight Arcades, dat hij voor het eerst presenteerde op het Ars Electronica Festival van 2022. Elk van de vijf arcadetoestellen focust op een van de verschillende rechten en schotelt de deelnemers vragen voor die hen bewust moeten maken van de impact van Brain Computer Interfaces (BCI). Hij noemt het artistieke fluisteringen. Deze technologie meet bepaalde hersensignalen die vervolgens gedigitaliseerd en geclassificeerd worden. De digitale print van de geregistreerde hersenactiviteit is het artistieke resultaat dat deze ervaring afsluit. Op deze manier maakt hij de cirkel rond.

Roel Heremans vertelt vol enthousiasme over zijn deelname aan The Value of Care, een van de vier Europese S+T+ARTS-in-the-city residenties begeleid door GLUON in Brussel. Tijdens deze collaboratieve residentie zoekt de kunstenaar de verbinding tussen wetenschap, technologie en kunst. Met de ondersteuning van Imec, VIB en Innoviris verkent Roel in welke mate de ontwikkelingen in de gezondheidszorg rekening houden met de individuele waarden van de patiënt.

De kunstenaar zal een audiovisuele sculptuur tentoonstellen in het Jules Bordet Ziekenhuis. We krijgen de eerste ontwerpen van een organische vorm te zien. De bedoeling is dat het kunstwerk aan het plafond zal hangen, zwevend boven de hoofden van de vele bezoekers. Via lichtimpulsen wil Roel de vele wetenschappelijke studies over kanker visualiseren. Om de zoveel minuten verschijnt er een nieuwe studie en dus ook een lichtje dat een parcours zal afleggen doorheen de sculptuur. Het zal de bezoekers een hoopvolle notie geven van de vele inspanningen die dagelijks geleverd worden in de bestrijding van de ziekte.