22.12.2021

Foto’s verzamelen is de wereld bezitten

Een interview met professor kunstwetenschappen Johan Swinnen over fotografie doet je dromen van een eigen fotocollectie. Sinds zijn emeritaat aan de VUB is hij werkzaam als beëdigd kunstexpert.

Als tienjarige werd hij gebeten door de fotografiemicrobe en die liet hem niet meer los. Hij groeide uit tot een expert op het gebied van beeldende kunst en fotografie met niet minder dan dertig boeken over beeldcultuur op zijn palmares. Voor 'Private Expert' vroegen we hem naar een verklaring voor de stijgende belangstelling voor kunstfotografie. Hij gaf een aantal bruikbare tips om een fotocollectie uit te bouwen en hij onthulde welk fotomuseum bezoekers tot tranen roert.

Laat ons met de deur in huis vallen. Tegenwoordig zorgen smartphones en sociale media ervoor dat we overspoeld worden door beelden. Iedereen fotograaf. Maar wanneer wordt fotografie kunst?

Fotografie is de enige kunstvorm die zich baseert op een momentopname van een realiteit. Als schilder of beeldhouwer kun je vertrekken vanuit het lege canvas of een onbewerkt stuk marmer. Fotografie leeft bij de gratie van een bestaand beeld om een nieuwe werkelijkheid te creëren. Fotografie is geen neutraal medium. Of we het ons realiseren of niet, de camera herinterpreteert de wereld rondom ons. De camera laat ons de wereld letterlijk 'anders' zien. Een goede kunstfoto verovert en overstijgt de bestaande realiteit. De manier waarop de fotograaf dat doet, vormt dan zijn stijl.

Fotografie als autonoom middel om de stijl van de kunstenaar uit te drukken. Het was ooit anders.

Dat klopt. Fotografie had oorspronkelijk vooral een ondersteunende, documenterende functie die ten dienste stond van kunst en wetenschap. Pas in het begin van de 20ste eeuw ontstond er een beweging in Amerika die ernaar streefde om fotografie een eigen autonoom kunstbestaan te bieden. In de jaren dertig werd fotografie aanvaard als kunst na opname in de collectie van het MoMA. De opkomst van Europese fotomusea en -galeries gaat nog maar vier decennia terug. Ze bewijzen dagelijks dat fotografie een rijk, vibrerend en complex medium is.

Waarom kent fotografie de laatste jaren zo’n succes?

Zoals steeds zijn er meerdere factoren die een rol spelen. Het is niet hoe maar waarom het gemaakt is, dat een beeld tot kunst maakt. Fotografie deelt met de kunst haar creativiteit, want vanuit haar eigen natuur is haar voorstelling noodzakelijk verbonden met de verbeelding.

Tegelijkertijd biedt fotografie de mogelijkheid om verloren gewaande werelden in beeld te brengen die zowel verrassing als herkenning uitlokken. Fotografie is op deze manier ook een reactie op de abstracte kunstbewegingen die na de Tweede Wereldoorlog de kop opstaken en figuratief werk naar de achtergrond lieten verdwijnen.

En ten slotte zijn er ook redenen van meer praktische aard. Omdat het mogelijk is om van één beeld meerdere afdrukken te maken, is fotografie minder duur in aankoop. Ook de echtheid is meestal gemakkelijker te bewijzen omdat vele topfotografen nog in leven zijn.

Hoe kan iemand het best starten met een fotocollectie?

Beelden laten je dromen en halen een wereld binnen. Volgende drie tips zullen je alvast op weg zetten.

Grote veilinghuizen zijn een enorme bron van informatie. Veel veilingcatalogi staan immers volledig online. Je bent tevens zeker van de echtheid, de kwaliteit van de fotograaf en bovendien bieden ze al foto’s aan vanaf duizend euro.
Maak tijd om een bezoek te brengen aan fotofestivals zoals in Kortrijk, Brussel, Antwerpen en Oostende. Dompel je onder in het zeer ruime aanbod van foto’s. Een jaarlijkse zomeruitstap die niet zou mogen ontbreken, is naar het fotofestival in Arles. Dit gerenommeerde festival bestaat al meer dan vijftig jaar en combineert grote namen met aanstormend talent.
Ten slotte zijn er nog de professionele fotogaleries. Laat je (ver)leiden door beelden die je aanspreken en durf vragen te stellen aan de galeriehouder over de beschikbare formaten, de kwaliteit en mogelijkheden van de afdruk en vraag hun advies over de presentatie en conservering. Wist je trouwens dat een foto het best getoond wordt achter reflecterend glas? Mat glas neemt namelijk wat weg van de kwaliteit en materie van de vaak ambachtelijke afdruk.

Welke documenten zijn belangrijk bij de online-aankoop van een foto?

Als je een werk online koopt, zorg dat er een attest bij zit. Controleer dat het werk gesigneerd is, liefst met de datum en stempel, en laat dit bewijzen door ter controle recto-verso foto’s te laten nemen.

Welke meerwaarde voegt een expert toe aan een collectie?

Een beëdigd kunstexpert geeft in de eerste plaats duidelijkheid over de herkomst van het werk. Vervolgens geeft hij antwoorden op vragen als: Wie heeft de foto gemaakt en wanneer is de foto gemaakt? Wat is de plek van de foto binnen het oeuvre van de fotograaf? Hoe is de kwaliteit? Welke technieken zijn er gebruikt? Is er meer te vertellen over het onderwerp of de beweging waar de fotokunstenaar toe behoorde? Hoe is de conditie van de foto? Is het raadzaam om er iets aan te doen? Wat is de financiële waarde van de foto in geval van successie, verzekering, verkoop of aankoop? In welke collectie of musea kan de fotocollectie een plaats vinden, ook na het overlijden van de verzamelaar?

Wat is de mooiste ontdekking die u ooit zelf hebt gedaan?

De verrassing van mijn leven was toch wel de Brusselse fotografe Germaine Van Parys.
Zij was de eerste vrouwelijke persfotograaf in ons land. Haar talent bleef lang verborgen voor de buitenwereld. Per toeval ontdekten we een archief van 30.000 glasplaten met de afdrukken van haar nieuwsgierige geest. Ik publiceerde drie boeken over deze fascinerende fotografe en organiseerde zelfs een museale tentoonstelling.

Als afsluiter geef ik nog een tip voor een unieke permanente tentoonstelling. 'The Family of Man' in Château de Clervaux is tot op vandaag de belangrijkste expo over fotografie. Van over gans de wereld werden 503 foto’s van 273 fotografen - van geboorte tot dood - die bezoekers soms tot tranen toe bewegen, samengebracht. De tentoonstelling bevraagt de authenticiteit en de originaliteit van het medium zelf. Fotografie is een huis met vele kamers.