Interview met Xavier Taveirne, VRT
Eenzaamheid is nooit een vrije keuze.
Bij De Warmste Week schuwt men de grote thema's niet, en dit jaar gaat VRT een van de grootste en overweldigendste vierklauwens te lijf. Eenzaamheid dus, en 'WinWin'-gezicht Xavier Taveirne wil dat thema graag mee op de agenda zetten. Omdat hij daar ondertussen een en ander van weet.
Het thema 'eenzaamheid' lag u al langer na aan het hart. Hoe kwam u daarbij terecht?
"Ik wil niet beweren dat ik hoogsensitief ben, maar ik kan wel goed emoties lezen op een gezicht. En zo viel het me op als ik door de stad wandelde, hoeveel mensen zich daar eigenlijk alleen bewegen. Sommigen doen dat met een glimlach, maar bij het prototype van het oudje met zijn of haar supermarktzakken aan de verkeerslichten brak mijn hart een beetje.
Ik vroeg me af of ze nu echt niemand hadden die hun kon helpen, en begon daarover te praten in mijn omgeving. Dan kreeg ik reacties van vrienden of kennissen dat ze zich toch ook wel eens een moment zo gevoeld hadden, en plots begon ik het overal te zien: eenzaamheid in alle kieren en spleten van onze maatschappij.
Omdat ik het thema bespreekbaar wilde maken ben ik met productiehuis De Chinezen beginnen te praten, en maakten we de documentairereeks 'Eenzaam'. Niet om het op te lossen, wel om het op de kaart te zetten. Al was het maar om eenzame mensen het gevoel te geven dat ze niet alleen zijn, dat anderen ook voelen wat zij voelen."
Is eenzaamheid een emotie die u zelf ooit hebt gevoeld in uw leven? Kunnen we het een emotie noemen?
"We hebben allemaal momentjes van eenzaamheid gekend. Bij mij was dat toen ik op internaat zat, maar dat was niet langdurig. En ik weet niet of het een emotie is. Het is meer een staat van zijn, als een heel langdurige vriend die je liever niet naast je hebt lopen. Zo voelt het voor mij toch, als een gezelschap, iets dat altijd op je schouder zit."
Je deelde de 4 afleveringen van 'Eenzaam' in volgens leeftijd. Is eenzaamheid anders in verschillende levensfasen?
"De basis, de rauwe emotie is hetzelfde, denk ik: je vindt geen connectie met anderen. Maar de aanleiding verschilt. Zo hadden we in de eerste aflevering een jonge gast die het moeilijk vond om met anderen te praten. Hij kon het niet over koetjes of kalfjes hebben, wilde direct de diepte in, en dus ging hij niet op café met anderen. Of er was een andere jongere, van gemengde afkomst, die zich eenzaam voelde, omdat hij zich niet bij ons thuisvoelde, maar ook niet waar zijn ouders vandaan kwamen.
En dan zie je het verder gaan. Als mensen in de dertig of veertig zijn komt het misschien door een scheiding. Dan komen ze soms alleen te staan met de zorg voor de kinderen, of je wordt mantelzorger, en heb je geen tijd meer voor de rest. Je raakt vervreemd van je vrienden. Zo was er een man die voor zijn demente vrouw zorgde, en met niemand nog contact had."
Wat hebt u geleerd uit uw documentaire over eenzaamheid?
"Dat mensen in eenzaamheid geen rare snuiters zijn. Want dat vooroordeel is er wel: je bent eenzaam, dus je moét wel raar zijn. Als er 1 ding is dat ik verteld wilde hebben, was het wel dat: dat het iedereen kan overkomen. Eenzaamheid is nooit een vrije keuze. Voor mij is dat zelfs de definitie: je bent eenzaam als alleen zijn geen eigen beslissing is.
En het is ook nooit je eigen schuld. 'Kom eens wat meer buiten', wordt dan gezegd. Maar zo simpel is het niet."
Er hangt nog veel taboe rond het thema, blijkbaar.
"Dat vind ik wel. We hebben geprobeerd dat voor een stuk te doorbreken met 'Eenzaamheid', maar het blijft een ongemakkelijk gesprek. Want hoe reageer je als iemand je vertelt dat hij of zij eenzaam is?"
Wat raadt u aan?
"Ik kan alleen maar benadrukken: probeer het niet op te lossen voor de andere. Want zo simpel is het niet. Armoede, bijvoorbeeld, kan ook een grote trigger zijn. Dan ga je jezelf uitsluiten, omdat je heel veel niet kunt betalen. En beeld je in dat iemand je het zo uitlegt: ik ben eenzaam, want ik leef in armoede. Dat is: boem. 9 op de 10 mensen weten niet hoe snel ze zo'n gesprek kunnen afronden, gewoon omdat ze niet weten wat ze ermee aan moeten.
Dus: luister. Stel vragen. Vraag waar het zit, of je iets kunt doen. Laat mensen hun verhaal doen. Dat is ook wat ik dit voorjaar meteen heb gezegd toen men mij belde dat eenzaamheid centraal zou staan tijdens de Warmste Week. Dat dit soort dingen aan bod zou komen. Want ik ben heel blij dat het thema nu opnieuw wordt opgepikt."
We zijn 4 jaar na de documentaire en het is er niet op verbeterd?
"Ik heb daar geen cijfers over, want het is niet gemakkelijk te meten. Ik vrees echter van niet. We moeten daar waakzaam over zijn. Als er in onze steden en gemeenten mensen 4 weken dood thuis kunnen liggen, en we dat enkel merken omdat het begint te stinken, dan hebben we als samenleving een probleem.
Eigenlijk zou er een Minister van Eenzaamheid moeten komen, iemand die nagaat of een maatregel niet voor meer eenzaamheid zal zorgen. En steden en gemeenten zouden moeten blijven investeren in dienstencentra waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Waar mensen in armoede een betaalbare maaltijd kunnen krijgen, en met gelijkgezinden in gesprek kunnen raken. Zo kan al eens iets in gang gezet worden."
Wat kunnen wij als gewone burgers doen, om mensen in eenzaamheid bij te staan?
"Wat ik zei: luister. En misschien kun je inpikken op dingen. Zeggen: ik kom vanavond langs, en we doen dit of dat. Het kan al helpen dat je gewoon voorstelt om elke week samen pakweg 'De Planckaerts' te kijken. Of je springt af en toe eens binnen voor een korte babbel.
Dat moet niet eens dagelijks, we zijn niet allemaal van de Spaanse herberg. Gewoon praten en luisteren is al veel. En probeer dat niet als moeite doen te zien, maar gewoon als iets teruggeven. Want ik geloof heel hard dat als je leven op wieltjes draait, je gerust iets kunt teruggeven. Zelfs al is het maar op kleine schaal."
De nazorg van het programma was zwaar, hebt u al verteld. Hoe gaat u daarmee om, met al die verhalen die nadien per mail binnenstroomden?
"Het waren er veel. En ik heb met een aantal mensen nadien nog wat contact gehad, maar dat heb ik ook rustig afgebouwd. Want je moet loslaten, je kunt niet elk verhaal op je eigen schouders laten, dan slaap je niet meer. Ik moest mezelf daar tegen beschermen, want ik zou niet liever willen dan dat ik de hele wereld kon helpen. Niet dat ik een Messiascomplex heb, maar het is een valkuil."
En dus vroeg het niet veel om nu de Messias van De Warmste Week te worden? Wat gaat u daar doen?
"Ik word geen ambassadeur. Daarvoor zijn anderen gevonden, en die gaan dat heel goed doen. Maar ik wil helpen waar ik dat kan doen. Als ik met een megafoon op een appartement op de Zeedijk moet gaan staan, dan doe ik dat. Want ik ben heel blij dat eenzaamheid het thema werd. Op dit moment is er nog geen concrete vraag, maar ik sta klaar. Ik schrap desnoods alles in mijn agenda."
Als een trouwe soldaat van de eenzaamheid?
"Ja. Ik maak me graag sterk voor dat thema."
