De wet bepaalt wie je erfgenamen zijn. Toch heb je een zekere vrijheid om zelf je erfenis te regelen met een testament.

Met een testament kun je

• Bepaalde nabestaanden beschermen of bevoordelen
• (Een deel van) je vermogen nalaten aan anderen dan je wettelijke erfgenamen
• De successierechten of erfbelasting voor je erfgenamen verlichten
• Een voorwaarde koppelen aan de erfenis

Bij een overlijden met internationale aspecten zijn er regels die bepalen welk erfrecht precies van toepassing is. In Europa¹ is dat in principe het recht van de laatste gewone verblijfplaats. Daar kan van afgeweken worden door in een testament een rechtskeuze te maken. In Europa kun je enkel kiezen voor het erfrecht van je nationaliteit.

Het eigenhandige testament schrijf, dateer en onderteken je volledig zelf. Het voordeel is dat er geen derde moet tussenkomen.

Dit testament dicteer je aan een notaris in aanwezigheid van twee getuigen of een tweede notaris. Jijzelf, de notaris(sen) en de getuigen ondertekenen het.

Het internationale testament is nuttig voor Belgen of personen die in België verblijven, maar van wie het testament gedeeltelijk in het buitenland zal worden uitgevoerd. Je biedt het aan de notaris aan, die er in aanwezigheid van twee getuigen een verklaring van opmaakt.

• Het eigenhandige testament kost niets, tenzij je het in bewaring geeft bij een notaris. Het biedt minder zekerheid dan een notarieel testament omdat het kan worden betwist en fouten mogelijk zijn.
• Het notariële testament is duurder, maar biedt de meeste zekerheid. Je kunt geen fouten maken met de juridische en technische formulering van het testament. De betrokkenheid van de notaris garandeert je dat je testament geldig is. Je bent ook zeker dat het testament bij je overlijden niet verloren zal zijn gegaan.
• Het internationale testament is nuttig voor een wereldburger en biedt dezelfde rechtszekerheid als het authentieke testament.

Bij het opstellen van een testament moet je er rekening mee houden dat er een voorbehouden gedeelte bestaat voor de reservataire erfgenamen². Als je in je testament beschikt over meer dan het beschikbare gedeelte kunnen de reservataire erfgenamen eisen dat dit teveel terug in de nalatenschap wordt gebracht.

Wat je in je testament nalaat aan een persoon, is een legaat. De begunstigde persoon noemt men de legataris.

Naargelang van de omvang van het legaat zijn er drie soorten te onderscheiden.

Je laat al je goederen na aan de legataris(sen).

Hierbij laat je in je testament het volgende na

• Een bepaald breukdeel (bijvoorbeeld 1/4e) van al je goederen
• Of al je roerende goederen
• Of al je onroerende goederen
• Of een gedeelte of breukdeel van je roerende goederen
• Of een gedeelte of breukdeel van je onroerende goederen

De begunstigde(n) noemt men legataris(sen) onder algemene titel.

Hierbij laat je in je testament een of meer welbepaalde goederen (bijvoorbeeld: je vleugelpiano, je postzegelverzameling, ...) na aan de legataris(sen), in dat geval bijzondere legataris(sen) genoemd.

Alleen de algemene legataris moet een aangifte van nalatenschap indienen. De algemene legataris en de legataris onder algemene titel zijn verplicht de schulden van de nalatenschap te betalen, tenzij het testament uitdrukkelijk bepaalt dat ook de bijzondere legataris dat moet doen (die schulden betaal je als legataris alleen als je de erfenis aanvaardt).

Het restlegaat is interessant voor koppels zonder kinderen.

Bij een restlegaat stel je twee legatarissen aan in één testament. De eerste legataris erft in eerste instantie alles. Wat na zijn dood overblijft - de 'rest' - gaat niet naar zijn wettelijke erfgenamen, maar naar de tweede legataris die jij hebt aangewezen in je testament. Op die manier kun je ervoor zorgen dat jouw eigen vermogen na het overlijden van je partner naar je eigen familie overgaat, eerder dan naar de erfgenamen van je partner.

Wat zijn de fiscale gevolgen van een restlegaat?

De eerste legataris is erfbelasting of successierechten verschuldigd, zoals bij een gewoon legaat. De tweede legataris betaalt erfbelasting op wat overblijft. Voor de bepaling van het tarief van deze tweede nalatenschap wordt rekening gehouden met de verwantschapsband tussen jou en de tweede begunstigde.

Het 'verdeel-en-heers'-testament is interessant als je kleinkinderen hebt.

Door je nalatenschap over meerdere personen te verdelen, betaalt elke erfgenaam minder successierechten of erfbelasting. Elke erfgenaam ontvangt een kleiner netto-erfdeel en betaalt zo op zijn deel een lager tarief aan successierechten³.

In het duolegaattestament duid je twee begunstigden aan. Je stelt bijvoorbeeld een erkende vzw aan als begunstigde (algemene legataris) met de opdracht

• Een bijzonder legaat uit te keren aan je dierbare (de bijzondere legataris)
• En de successierechten of de erfbelasting te bekostigen die je dierbare normaal zou moeten betalen

Zo laat je je dierbare iets na zonder dat die kosten moet betalen en doe je tegelijkertijd aan liefdadigheid. Dit is een optie die voornamelijk gebruikt wordt door mensen zonder kinderen.

Een testament kun je altijd herroepen of aanvullen als de omstandigheden veranderen of als je anderen wilt begunstigen.